Ülkemiz Türkiye coğrafyası aktif deprem fayları üzerinde bulunmaktadır. Tarih boyunca onca yıkıma depreme tanıklık etmiştir. Nice acıların ve felaketlerin yaşandığı bu tarihi öyküye kısaca değinelim istedik. İki bölümden oluşan incelememiz 1509 tarihinden itibaren büyük depremler, ve son 100 yıldaki ülkemizdeki büyük depremler bölümlerinden oluşmaktadır.
1509 İSTANBUL DEPREMİ (7,2-8)
“Küçük Kıyamet” olarak bilinen 1509 İstanbul Depremi kimi kaynaklara göre 7,2 kimi kaynaklara göre 8 büyüklüğündeydi. 50 saniye sürdüğü aktarılan deprem en çok hasarı İstanbul’a verdi fakat etkisi Bolu’dan Edirne’ye kadar hissedildi.
Rivayete göre İstanbul ve Pera’da depremin kendini hissettirmediği, tahribat yaratmadığı tek bir ev bile kalmadı ve deprem aynı zamanda tsunamiye de neden oldu. 10 metreyi aşan dalgalar yüzünden Yedikule ve Galata’da deniz kıyısındaki pek çok ev sulara gömüldü.
O tarihlerde yaklaşık olarak 160.000 nüfusa sahip olduğu tahmin edilen İstanbul’da kimi kaynaklara göre 4 bin kişi kimi kaynaklara göre de 13 binden fazla insan hayatını kaybetti, 10 binden fazla kişi ise yaralandı. İnsanlar evlerini kaybetmenin yanı sıra, su şebekesinin ve değirmenlerin zarar görmesi sebebiyle yiyecek ve sudan mahrum kaldı.
Artçılarının aylarca sürdüğü depremden sonra toplanan Divan-ı Hümayun, depremin izlerini silebilmek için her evden 22 akçe ek vergi toplanmasına karar verdi. Anadolu’dan 37 bin, Rumeli’den 29 bin işçi ve usta İstanbul’a getirildi. Şehrin imarı için işçi ve malzeme temini zaman aldığından İstanbullular 1509 kışını derme çatma yapılarda büyük zorluklar içinde geçirmek zorunda kaldı.
DOĞU İZMİR DEPREMİ (7,5 )
23 Şubat 1653’te meydana gelen deprem 7,5 büyüklüğündeydi. İzmir ve Aydın olmak üzere Ege Bölgesi’ni etkileyen depremde 2 bin 500 kişi hayatını kaybetti.
KUZEY ANADOLU DEPREMİ (7,8-8)
17 Ağustos 1668 depremi Anadolu tarihinde bilinen en şiddetli deprem olup, 7,8 veya 8,0 büyüklüğünde gerçekleştiği sanılıyor. Kuzey Anadolu Fay Hattı’nın 600 km’lik bir bölümü tek kırılma ile batıda Bolu’dan doğuda Erzincan’a kadar geniş çapta hasara neden oldu. Ölü ve yaralı sayısı net değildir ama bitmek bilmeyen artçılar yüzünden Orta Karadeniz Bölgesi halkının aylarca dağlara kurulan çadırlarda hatta mezarlıklarda yaşamasına neden oldu.
1688 İZMİR DEPREMİ (7 )
10 Temmuz 1688’de meydana gelen deprem o zamanki kayıtlara göre 30 saniye sürdü. Ve bu süre İzmir’in neredeyse yerle bir olmasına yetti. 7,0 büyüklüğündeki depremin ardından oluşan tsunami nedeniyle limanda bulunan gemiler alt üst oldu. 16 binden fazla insanın hayatını kaybettiği depremi yangın felaketi takip etti. İki büyük felaketin ardından şehirde salgın hastalık tehlikesi oluştu.
1766 BÜYÜK İSTANBUL DEPREMİ (7,1)
Marmara Denizi’nin doğusunda 22 Mayıs 1766 Perşembe sabahı olan 7,1 büyüklüğündeki deprem İzmit’ten Tekirdağ’a kadar uzanan geniş bir alanda etkili oldu. Aynı yıl yaşanan ikinci deprem 5 Ağustos’ta meydana geldi ve ilkinin etkilerini hem yaygınlaştırdı hem derinleştirdi. 5 bin civarında insanın hayatını kaybetmesine neden olan deprem özellikle Üsküdar ve Boğaziçi’ndeki köyler de dâhil şehrin meskûn mahallerinde yaygın hasara yol açtı. Depremin ardından birçok şehir sakini günlerce dışarıda kaldı. Sultan I. Abdülhamid kargaşa veya ayaklanma korkusu sebebiyle sokaklarda devriye gezmesi talimatı verdi.
1894 İSTANBUL DEPREMİ (7)
Marmara Denizi’nde 10 Temmuz 1894 saat 12.24’te, merkez üssü İzmit açıkları ve büyüklüğü 7,0 olarak tahmin edilen bir deprem meydana geldi. Yaklaşık 1400 kişinin hayatını kaybettiği deprem nedeniyle İstanbul’da zarar görmeyen bina kalmadığı belirtiliyor. Kapalıçarşı başta olmak üzere çok sayıda bina yıkıldı veya ağır hasar aldı.
1894 İstanbul depremi dünyada da yankı yarattı ve afet sonrasında Osmanlı Devleti’nin yurt çapındaki ilk resmi yardım kampanyasıyla birlikte dünyadaki ilk uluslararası bağış kampanyası düzenlendi. Deprem sonrasında 2. Abdülhamid’in başkanlığında ve Şehremaneti içinde “İane-i Musâbîn Komisyon-u Âlisi” oluşturuldu. İlk yardımı 2. Abdülhamid 1.000 lira ile başlattı. Yurtdışından da yardımlar geldi.
SON 100 YIL TÜRKİYE’DE BÜYÜK DEPREMLER
Türkiye’de son 100 yılda meydana gelen büyük depremleri ise şunlardır:
13 Eylül 1924 Horosan Depremi (6,8)
13 Eylül 1924 Erzurum / Horasan merkezli gerçekleşen 6.8 şiddetindeki depremde 60 kişi hayatını kaybetti.
7 Mayıs 1930 Hakkari Depremi (7,2)
Türkiye-İran sınırında gerçekleşen 7,2 büyüklüğündeki depremde, evlerin kerpiçten (saman ve çamur karışımı) yapılmasından dolayı 2 bin 514 can kaybı yaşandı.
1939 Erzincan Depremi (7,9 )
Dünyanın en büyük depremlerinden biri olarak tarihe geçen Erzincan Depremi, 1939’da 7,9 şiddetinde meydana gelmişti. Yardımlar zamanında ulaşamadığı için bu depremde 33 bin kişi hayatını kaybetmiş 100 binden fazla kişi de yaralanmıştı.
20 Aralık 1942 Niksar-Erbaa Depremi (7)
Tokat’ın Erbaa ilçesinde 1942 yılında meydana gelen 7,0 büyüklüğündeki yıkıcı depremle ilçe resmen haritadan silinmişti. Sadece birkaç yapı ayakta kalabilmişti. Bu depremde 3 bin kişi vefat ederken 6 bin 300 kişi de yaralanmıştı.
20 Haziran 1943 Hendek Depremi (6,6)
20 Haziran 1943 yılında Adapazarı merkezli gerçekleşen 6.6 şiddetindeki depremde 336 kişi hayatını kaybetti.
27 Kasım 1943 Tosya-Lâdik depremi (7,2)
Kastamonu’nun Tosya ilçesinde 1943 yılında yaşanan 7,2 büyüklüğündeki depremde yerleşim yerlerinin alt yapıları tamamen tahrip olmuş kara ve demiryolları kullanılmaz hale gelmişti. Depremde yangınlar çıkmış 4 bin kişi hayatını kaybetmişti.
1 Şubat 1944 Bolu-Gerede Depremi (7,2)
7,2 büyüklüğündeki deprem nedeniyle bölgedeki tüm köy ve kasabalar yerle bir olmuş, 3 bin 959 vatandaş hayatını kaybetmişti.
28 Mart 1970 Gediz Depremi (7,2)
28 Mart 1970 Kütahya / Gediz merkezli meydana gelen 7.2 şiddetindeki depremde bin 86 kişi vefat etti.
19 Ağustos 1966 Varto Depremi (6,9)
Muş’un Varto ilçesinde 1966 yılında 6,9 büyüklüğünde meydana gelen depremde 2 bin 394 kişi hayatını kaybetmiş, bin 489 kişi de yaralanmıştı.
6 Eylül 1975 Lice Depremi (6,2)
Diyarbakır’ın Lice ilçesinde meydana gelen 6.2 büyüklüğünde 2385 kişi vefat etmişti.
1976 Çaldıran Depremi (7,5)
Van’ın Çaldıran ilçesinde meydana gelen 7,5 büyüklüğündeki depremde yerleşim yerlerinin yüzde 80’i yıkılmış, 3840 vatandaş hayatını kaybetmişti.
17 Ağustos 1999 Gölcük Depremi (7,4)
Türkiye’nin en fazla can kaybının yaşandığı depremlerden biri olan Gölcük Depremi, 7,4 şiddetinde 17 Ağustos 1999’da meydana gelmişti. Depremde 18 bin 373 kişi hayatını kaybetmiş, 48 bin 901 kişi de yaralanmıştı. Yıkıcı deprem nedeniyle 600 binden fazla kişi evsiz kalmıştı.
12 Kasım 1999 Düzce Depremi (7,2)
12 Kasım 1999 Cuma Günü Saat 18.57’de Düzce’de 30 saniye süren 7,2 büyüklüğündeki depremde 894 vatandaş hayatını kaybetmiş, 5000’e yakın kişi yaralanmıştı.
1 Mayıs 2003 Bingöl Depremi (6,4)
Türkiye’nin doğusunu etkileyen depremlerden biri olan Bingöl Depremi, 1 Mayıs 2003’te 6,4 büyüklüğü yaşanmıştı. Depremde 176 kişi hayatını kaybetmişti. Depremde 625 bina çökmüş veya ağır hasar almıştı. Ayrıca Çeltiksuyu’ndaki yatılı okulda koğuş bloku çöktüğünde 84 can kaybı meydana geldi.
23 Ekim- 9 Kasım 2011 Van Depremi (7,2)
Van’da, 11 yıl önce meydana gelen ve büyük yıkıma neden olan 7,2 ve 5,6 büyüklüğündeki iki depremde toplamında 644 kişi hayatını kaybetmişti. Depremden 16 gün sonra 9 Kasım 2011’deki 5,6 büyüklüğündeki sarsıntıyla ikinci kez yıkımın yaşandığı Van’da 40 kişi hayatını kaybetti. Şehir merkezi ve Erciş’te yüzlerce binanın çöktüğü, köylerdeki evlerin yıkıldığı depremlerin ardından başlatılan arama kurtarma çalışmalarıyla binaların enkazında kalanların kurtarılması için yoğun çaba sarf edildi.
24 Ocak 2020 Sivrice Depremi (6,8)
Merkez üssü Elâzığ’ın Sivrice ilçesinde meydana gelen 6,8 büyüklüğündeki deprem 40 saniyeden uzun sürmüştü. Deprem başta Elâzığ ve Malatya olmak üzere tüm Doğu Anadolu bölgesini etkisinde hissedilmişti. Depremde 41 kişi hayatını kaybetmiş, bin 607 kişi de yaralanmıştı.
30 Ekim 2020 Seferihisar Depremi (6,6)
İzmir’in Seferihisar ilçesi açıklarında 30 Ekim 2020’de 6,6 büyüklüğünde yaşanan depremde 116 kişi hayatını kaybetti, bin 34 kişi ise yaralandı. Deprem sonrasında 48’i 4 büyüklüğünün üzerinde olmak üzere toplam 3 bin 630 artçı sarsıntı kaydedildi.
6 Şubat Kahramanmaraş Depremi(7,7 ve 7,6)
Kahramanmaraş’ın Pazarcık ve Elbistan ilçelerinde 7,7 ile 7,6 büyüklüğündeki iki büyük deprem 11 ilde can kayıplarına neden oldu. Depremde 50 bin 783 kişi hayatını kaybederken 107 bin 204 kişi de yaralandı. Deprem bölgesi olan Kahramanmaraş, Hatay, Gaziantep, Osmaniye, Malatya, Adıyaman, Adana, Diyarbakır, Kilis ve Şanlıurfa’da toplamında 1 milyon 895 bin 348 binada hasar meydana geldi, bunlardan 303 bin 455’inin acil yıkılacak, ağır hasarlı, orta hasarlı ve yıkık olarak belirlendi.
23 Nisan 2025 Silivri İstanbul Depremi (6,2)
Can kaybı yaşanmadı.
Amerikan Ulusal Jeofizik Veri Merkezi (NGDC)’ ye göre En Çok Can Kaybının Yaşandığı Depremler :
